काठमाडौँ : मेलम्चीमा गएको बाढी र पहिरोले करिब एक घरधुरी बराबर सत्तरी लाख रुपैयाँ बराबरको आर्थिक क्षति भएको तथ्यांक सार्वजनिक भएको छ।
काठमाडौंमा उक्त तथ्यांक सार्वजनिक गरिएको हो। अनुसन्धानमा क्षति भएको व्यक्तिको जमिन, घर, खेतीबाली, उनीहरूले जीविकोपार्जनका लागि लिएको बैंकको ऋणलाई पनि समावेश गरिएको थियो। मेलम्ची नगरपालिका र हेलम्बु नगरपालिकाले दिएको तथ्यांक र पीडितको घरदैलोमै पुगेर गरिएको सर्वेक्षणले प्रतिघरधुरी करिब ७० लाख बराबरको आर्थिक हानि, नोक्सानी भएको देखाएको अनुसन्धानकर्ता विनोदप्रसाद पराजुलीले जानकारी दिए।
बाढीले प्रत्यक्ष हानि नोक्सानीभन्दा बढी गैरआर्थिक हानि गरेको अध्ययन देखाएको छ। गैरआर्थिक हानि नोक्सानी तथ्यांक यसमा समेटिएको छैन। अध्ययनले समुदायमा मनोसामाजिक समस्या पनि देखाएको छ। प्रभावित भएका ८५ प्रतिशत घरधुरीमा समस्या देखिएको अनुसन्धानकर्ता पराजुलीले बताए।
उनले भने, ‘मेलम्चीमा २०७८ साल असार १ गते बाढी आयो। हामीले त्यहीँका पालिकाहरूसँग समन्वय गरेर घरधुरीमै पुगेर उहाँहरूको क्षतिको विश्लेषण गरेका छौं। त्यो अर्थमा हामीले आर्थिक रूपमा एक घर बराबर लगभग ७० लाख रुपैयाँ औसतमा आर्थिक क्षति भएको भन्ने हाम्रो आँकडाले देखाएको छ।
मानसिक समस्या हुने, संस्कृति र पर्यटन सम्बन्धी क्षति हुने र मान्छेको जीवनमा प्रत्यक्ष असर पार्ने कुरा पनि हामीले यसमा ल्याउने जमर्को गरेका छौँ।’
वातावरणविद् प्रवीणमान सिंहले यो अनुसन्धान जलवायुजन्य क्षतिसँग सम्बन्धित भएर गरिएको बताए। उनले नेपाल सरकारले उपलब्ध गराएको तथ्यांक र अन्ताराष्ट्रिय अभ्यासको आधारमा अध्ययन गरिएको पनि बताए। मेलम्ची नगरपालिकाले उक्त क्षेत्रमा करिब ६५ अर्ब बराबरको आर्थिक क्षति भएको तथ्यांक सार्वजनिक गरेको थियो। त्यसैको आधारमा आफूहरूले आर्थिक र गैरआर्थिक दुवै क्षेत्रको क्षतिको विवरण संकलन गरेको वातावरणविद् सिंहले बताए।
उनले भने, ‘नेपाल सरकारले दिएको क्षति तथा नोक्सानका तथ्यांकमा टेकेर यो प्रतिवेदन ल्याएका छौं। मानव सिर्जित क्रियाकलापले गर्दाखेरी हरितगृह ग्याँस उत्सर्जन भएको हो। त्यसको कारणले गर्दा तापक्रम बढेको र त्यसले विपद्का घटना घटेको र त्यसले क्षति तथा नोक्सानी गरेको भनेर जलवायु परिवर्तनको भाषामा यसरी बुझ्न आवश्यक छ।’
कार्यक्रममा मेलम्ची नगरपालिकाका वातावरण अधिकृत सुजन दुलालले मेलम्चीमा बाढी आएलगत्तै आफूहरूले घरधुरीको आधारमा राहत दिएको र पुनर्निर्माणको कामलाई तीव्रता दिएको बताए।
उनले नेपाल सरकारको नीतिमै नभएको कृषकलाई प्रतिघरधुरी लालपुर्जाको आधारमा १० हजारका दरले राहत उपलब्ध गराएको पनि बताए। मेलम्ची नगरपालिकाले हाल संघीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारको लागतमा २४४ वटा घर पुनर्निर्माण गरिरहेको वातावरण अधिकृत दुलालले जानकारी दिए।
मेलम्चीमा गएको बाढीबाट भएको नोक्सानीबारे पहिलोपटक बृहत् अध्ययन सार्वजनिक भएको हो। यसमा आर्थिक तथा गैरआर्थिक पक्षलाई पनि समेटिएको छ। जलवायुजन्य क्षतिसँग सम्बन्धित भएर गरिएको अध्ययनले आर्थिक र गैरआर्थिक क्षति तथा नोक्सानीको तथ्यांक संकलन गरेको हो। यसअघि मेलम्चीको आर्थिक र गैरआर्थिक क्षति तथा नोक्सानीको अध्ययन गरिएको थिएन। सांस्कृतिक र धार्मिक क्षेत्रमा परेको असरबारे पनि अध्ययन गरिएको छ।
गैरआर्थिक हानि र नोक्सानीले मौद्रिक हिसाबले सजिलै मापन वा क्षतिपूर्ति गर्न नसकिने प्रतिकूल प्रभावलाई बुझाउँछ। यसले समुदाय र मानव जीवनको क्षति, सांस्कृतिक र सामाजिक प्रभाव, जैविक विविधताको हानि, सेवाको अवरोध लगायतलाई समेटेको हुन्छ। अध्ययन प्रतिवेदनले क्षति कम गर्न अन्ताराष्ट्रिय वित्तको आवश्यकता पनि औंल्याएको छ।
